Eritropoetin Hormonunun Görevleri, Normal Değerleri ve Anemi Hastalığıyla İlişkisi

Eritropoetin hormonu böbreklerde ve az miktarda karaciğerde üretilen ve kırmızı kan hücrelerinin artışını sağlar. Eksik olması durumunda anemi hastalığına neden olur ve iyileşmesi için EPO tedavisi uygulanır.

Eritropoetin Görevleri

Eritropoetin hormonu

Eritropoetin; vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin üretimini teşvik eden, böbreklerde üretilen ve eksikliğinin anemiye neden olduğu hormondur. Eritropoetin üreten böbrek hücreleri kandaki oksijen seviyesine karşı duyarlıdır. Kanın böbreklerden geçtiği sırada böbrekler kan içerisinde oksijen seviyesini ölçerler. Oksijen seviyesinin düşük olması kişide anemi hastalığının veya düşük hemoglobin seviyesinin belirtisidir. Düşük oksijen seviyesini algılayan böbrekler; eritropoetin üretip kana karıştırırlar.

 Eritropoetin hormonunun vücudumuzdaki başlıca işlevleri:

• Kırmızı kan hücrelerinin üretimini teşvik etmek
• Kan hücrelerinin yeteri kadar oksijen taşımasını sağlayan hemoglobin sentezini başlatmak

Eritropoetin (EPO) Testi

Eritropoetin hormonunun miktarı yapılacak bir testle ölçülebilir. Kandaki anormal bir hormon düzeyi çeşitli hastalıklara veya problemlere neden olabileceğinden şüphelenilmesi durumunda bir test yapılarak sonuçlar değerlendirilir. EPO testi sonuçlarına göre karşılaşılabilecek durumlar:

• Çok düşük seviyelerde olması anemi hastalığının belirtisi olabilir.
• Yüksek seviyelerdeki olması çok fazla kırmızı kan hücresi anlamına gelir. Bu durumda da polisitemi adı verilen hastalık meydana gelir.
• Böbrek tümörünün belirtilerinden en belirgin olanı yüksek eritropoetin seviyesidir.
• Bir sporcudaki yüksek eritropoetin seviyesi; doping kullanımının belirtisi olabilir.

Eritropoetin hormonu normal değerleri; 4 – 24 mU / ml aralığındadır. Vücuttaki eritropoetin değerlerinin seviyesi; olası kemik iliği ve böbrek hastalıklarına işaret edebileceğinden uzmanlar tarafından yorumlanır ve gerekiyorsa başka tetkikler de yapılır. Ayrıca test sonuçlarına göre kemik iliği yetmezliği, demir eksikliği ve talasemi anemisi hakkında da bilgi sahibi olunur. KOAH hastalığı da kandaki oksijen seviyesini düşürdüğünden yüksek EPO düzeylerine neden olabilir.

EPO testinin uygulandığı bir diğer alan spordur. EPO hormonu; kandaki kırmızı kan hücrelerinin üretimini teşvik ettiğinden bazı sporcular tarafından performans arttırıcı olarak kullanıldığı görülmüştür. Tour de France isimli bisiklet yarışında, uzun mesafe koşucularında, kayak ve paten yarışlarında örnekleri görülmüştür. Bu gibi kötüye kullanım durumlarının önüne geçebilmek için; sporculardan müsabakalar başlamadan alınan kan örnekleriyle EPO testi yapılır. Eritropoetin hormonunun bu gibi gereksiz kullanımlarda; kan pıhtılaşması ve kalp krizi gibi ölümcül riskleri vardır.

Anemi Hastalığı

Anemi; kronik böbrek yetmezliği olan kişilerde; yaşam kalitesini olumsuz etkileyen en sık görülen nedenlerdendir. Anemiye neden olan birçok etken vardır ancak en sık görülen nedeni; eritropoetin yetmezliğine bağlı olarak gelişen eritropoezdir.

Anemi hastalığının tedavisinde ilk yapılması gereken; hastalığa neden olan etkenin belirlenmesi ve o etkene yönelik olarak tedaviye başlanmasıdır. Hastalığın nedeni olarak eritropoetin eksikliği olarak belirlendiyse EPO tedavisine başlanmalıdır. Dikkat edilmesi gereken nokta; EPO yetersizliği nedeniyle oluşan anemi hastalarında yapılan testlerde; kandaki hemoglobin değerleri 7 – 9 gr/dl arasında olması gerektiğidir. Hemoglobin değerleri bu rakamların altındaysa; anemi hastalığının tek nedeni EPO yetersizliği olmayabilir. Olası diğer anemi nedenlerinin de araştırılması gerekir.

Anemi Tedavisinde Eritropoetin Kullanımı

Eritropoetin hormonu; tüm dünyada 1986 yılından itibaren anemi tedavisinde kullanılmaktadır. EPO tedavisiyle birlikte hastadaki kırmızı kan hücrelerinde artış gerçekleştiğinden olası kan kaybı durumlarında kan transfüzyonu ihtiyacında azalma gerçekleşir. Bunun sonucunda; başkasından kan alındığında gerçekleşmesi muhtemel olan viral enfeksiyonların gerçekleşmesi engellenmiş olur. EPO kullanımı; anemi hastalığının tedavisinin yanı sıra hastada oluşan iştah kaybı ve cinsel fonksiyonlarda bozulma gibi sorunlarında giderilmesini sağlar. Anemi tedavisinde en yaygın olarak kullanılan ilaç eritropoetin olduğundan; tedaviyi uygulayacak olan uzmanın bu hormonun kullanım koşulları, hangi dozlarda kullanılması gerektiği ve olası yan etkileri hakkında yeterli bilgiye sahip olması gerekir.

Uygulanan EPO tedavisinin başarısızlıkla sonuçlanmasının en temel nedenleri uygunsuz dozda eritropoetin hormonu kullanımı ve tedavi sırasında hastanın demir değerlerinin düzenli olarak takip edilmemesidir. Tedaviye başlanmadan önce yapılan tetkiklerde hastanın demir değerleri normal görünüyor olabilir ancak EPO tedavisi hastadaki demir değerlerini normalden daha hızlı bir şekilde azaltacağından değerlerin tedavi süresince takip edilmesi gerekir. Eksikliği durumunda demir takviyesi gibi gerekli önlemler derhal alınarak tedavinin başarıyla sonuçlanması sağlanmalıdır. EPO tedavisinin başarıyla sonuçlanamamasının diğer nedenleri arasında; kan pıhtılaşması veya vücuttaki gizli bir kanama da olabilir. Bu gibi durumlar da eritropoetinin etkisiz kalmasına neden olabilir.

Eritropoetin Tedavisinin Olası Yan Etkileri

Çoğu hormon tedavisinde olduğu gibi; EPO kullanımının da istenmeyen yan etkileri görülebilir. Karşılaşılacak yan etkilerin büyük bir çoğunluğu tedavi süresince hastanın kan değerlerinin sürekli olarak izlenmesi durumunda yapılacak müdahalelerle iyileştirilebilir. Tedaviye başlanılan ilk zamanlarda hastaların büyük bir kısmında yüksek tansiyon görülmüştür. Müdahale edilmezse durmadan yükselen tansiyon ölümcül olabilir. Bu nedenle kan basıncının sürekli izlenerek kontrol altında tutulması gerekir.

EPO kullanımıyla birlikte vücuttaki demir tüketimi artacağından; eğer gerekli tedbirler alınmazsa anemi hastalığından kurtulup demir eksiğiyle tanışmak mümkün olabilir. Ayrıca bazı çalışmalarda tedaviye başlanılan hastalarda sık sık bayılma gerçekleştiği bildirilmiştir. Bu bayılmaların eritropoetin tedavisiyle bir alakası olup olmadığı kesinlik kazanmamıştır ancak kan basıncının yükselmesiyle alakalı olabileceği düşünülmektedir.